मृगौला मानव शरीरको एक महत्वपूर्ण अंग हो, जसको शरीरलाई स्वस्थ राख्न धेरै जिम्मेवारीहरू छन् । डाक्टरहरूले प्रायः मिर्गौला स्वस्थ राख्न, सन्तुलित मात्रामा नुन खाने, अत्यधिक चिनीबाट बच्ने र डाक्टरको परामर्श बिना दुखाइ निवारक औषधि प्रयोग नगर्ने सल्लाह दिन्छन् ।
मिर्गौलामा अत्यधिक दबाबबाट बच्न धेरै अन्य उपायहरू पनि सुझाव दिइन्छ । त्यसो भए मिर्गौला स्वस्थ राख्न निश्चित मात्रामा पानी पिउनु आवश्यक छ ?
मिर्गौलाले हाम्रो शरीरमा इलेक्ट्रोलाइट सन्तुलन कायम राख्न काम गर्छ । यसले सोडियम र पोटासियम जस्ता तत्वहरूको मात्रा नियन्त्रण गर्छ ।
इन्टरनेशनल सोसाइटी अफ नेफ्रोलोजीका पूर्व अध्यक्ष तथा जर्ज इन्स्टिच्युट फर ग्लोबल हेल्थका कार्यकारी निर्देशक डा. विवेकानंद मिर्गौला रोगका विशेषज्ञ हुन् । उनी भन्छन्- ‘मिर्गौलाले शरीरबाट ती अनावश्यक चीजहरू हटाउँछ, जुन हामी खाना वा अन्य तरिकाले लिन्छौं र ती तत्वहरू पनि जुन शरीरमा मेटाबोलिज्म मार्फत बन्छन् ।’
डा. विवेकानन्द भन्छन्- ‘मिर्गौलाले शरीरमा धेरै प्रकारका हर्मोनहरू पनि उत्पादन गर्छ, जसमा रगत बनाउने हर्मोन, रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने हर्मोन र इलेक्ट्रोलाइट सन्तुलन गर्ने हर्मोनहरू समावेश छन् ।’
हाम्रो शरीरमा हुने प्रत्येक चयापचय-सम्बन्धित प्रक्रियाको लागि इलेक्ट्रोलाइट सन्तुलन कायम राख्नु धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।
उदाहरणका लागि, मुटुको प्रत्येक कोषलाई राम्रोसँग काम गर्न निश्चित मात्रामा इलेक्ट्रोलाइट आवश्यक पर्दछ । यदि इलेक्ट्रोलाइट असन्तुलित भयो भने, यसले मस्तिष्कको कार्यलाई असर गर्न सक्छ, मांसपेशीको कार्य घटाउन सक्छ र स्नायु प्रणालीलाई पनि असर गर्न सक्छ ।
भारतको बेंगलुरुको मणिपाल अस्पतालकी मिर्गौला विशेषज्ञ डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्- ‘यदि मिर्गौलाले राम्रोसँग काम गरेन भने, भिटामिन डी लिनुको कुनै फाइदा हुँदैन । जतिसुकै भिटामिन डी लिए पनि यसले शरीरलाई फाइदा गर्दैन ।’ मिर्गौलालाई शरीरको लागि एक प्रकारको ‘भोल्टेज स्टेबिलाइजर’ पनि भनिन्छ । यदि कुनै व्यक्तिले आवश्यकताभन्दा बढी पानी पिउँछ भने, मिर्गौलाले शरीरबाट अतिरिक्त पानी निकाल्छ ।
कति पानी पिउनु आवश्यक छ ?
डा. विवेकानन्द भन्छन्- ‘मिर्गौला स्वस्थ राख्न हामीले हरेक दिन कति पानी पिउनुपर्छ भन्ने कुनै निश्चित मात्रा छैन । हाम्रो शरीरले नै हामीलाई कति पानी चाहिन्छ भनेर बताउँछ। तिर्खा लाग्नु यसको संकेत हो ।’ उनी बताउँछन्, पानी शरीरबाट धेरै तरिकाले बाहिर निस्किरहन्छ, जस्तै पसिना र सासबाट । यस बाहेक, केही प्रक्रियाहरू छन् जुन देखिँदैनन्, तर तिनीहरूमा पनि शरीरबाट पानी निस्कन्छ । यस्तो अवस्थामा, एक वयस्क व्यक्तिको लागि कम्तिमा ७०० देखि ८०० मिलिलिटर पानी आवश्यक हुन्छ । यद्यपि, शरीरले सादा पानी पिएर मात्र आवश्यक मात्रामा पानी प्राप्त गर्दैन । पानी दूध, फलफूलको रस वा छाछ जस्ता तरल पदार्थहरू मार्फत पनि शरीरमा पुग्छ । यो पनि ध्यान दिनु महत्त्वपूर्ण छ की व्यक्तिलाई कति पानी चाहिन्छ भन्ने कुरा उसको उमेर, शारीरिक गतिविधि र वातावरणमा निर्भर गर्दछ । यदि कुनै व्यक्ति तातो हावापानीमा बस्छ भने, उसलाई बढी पानी चाहिन्छ ।
सामान्य व्यक्तिलाई हरेक दिन तीन देखि साढे तीन लिटर पानी चाहिन्छ । यो मात्रा केवल सादा पानीले मात्र पूरा गर्नुपर्छ भन्ने आवश्यक छैन । यो कुनै पनि प्रकारको तरल पदार्थले पूरा गर्न सकिन्छ । यदि हामीले शरीरमा पानीको सन्तुलन कायम राख्यौं भने, पिसाबको संक्रमणको सम्भावना पनि कम हुन्छ । मुटु वा मिर्गौला रोगबाट पीडित व्यक्तिहरूको लागि, पानीको मात्रा थोरै सीमित हुन्छ, ताकि ती अंगहरूमा अत्यधिक दबाब नपरोस् ।
बैंगलोरको मणिपाल अस्पतालकी मिर्गौला विशेषज्ञ डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्- ‘मिर्गौलाले शरीरमा पानीको मात्रालाई पनि सन्तुलित गर्छ । यदि तपाईंले धेरै पानी पिउनुभएको छ भने, मिर्गौलाले यसलाई बाहिर निकाल्नेछ, र यदि तपाईंले कम पिउनुभएको छ भने, त्यही पानी शरीरमा बचत हुनेछ । कसैले कति पानी पिउनुपर्छ भन्ने कुनै निश्चित मात्रा छैन । यद्यपि, सामान्यतया एक स्वस्थ वयस्कले दैनिक दुई देखि तीन लिटर पानी पिउनुपर्छ ।’
शरीरमा पानीको आवश्यकता व्यक्तिको शरीरको आकारमा पनि निर्भर गर्दछ । उदाहरणका लागि, साना बच्चाहरूलाई वयस्कहरूको तुलनामा कम पानी चाहिन्छ ।
मिर्गौला स्वस्थ राख्ने सजिलो र आधारभूत तरिका
मिर्गौला स्वस्थ राख्ने सबैभन्दा आधारभूत तरिका भनेको सन्तुलित आहार खानु, शरीरको तौल नियन्त्रणमा राख्नु र नियमित रूपमा शारीरिक रूपमा सक्रिय रहनु हो । बेंगलुरुको मणिपाल अस्पतालकी नेफ्रोलोजिस्ट डा. गरिमा अग्रवाल भन्छिन्- ‘मध्य पूर्वी देशहरूमा मिर्गौला रोगहरू कम सामान्य छन् किनभने त्यहाँका मानिसहरूले कम नुन खान्छन् । जसले बढी नुन खान्छन्, जसले मिर्गौलालाई असर गर्छ ।’
जब कुनै व्यक्तिले धेरै मात्रामा नुन वा चिनी खान्छ, तब सन्तुलित राख्न मिर्गौलामा अतिरिक्त दबाब पर्छ । यो दबाबले लामो समयसम्म मिर्गौलाको कामलाई असर गर्न सक्छ । यस बाहेक, धेरै मानिसहरू लामो समयसम्म उच्च रक्तचापबाट पीडित हुन्छन्, तर यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिँदैनन् । डाक्टरहरूका अनुसार, उच्च रक्तचापले सिधै मिर्गौलालाई असर गर्छ किनभने रक्तचाप सन्तुलित राख्न कडा परिश्रम गर्नुपर्छ । त्यसैले, यदि कसैलाई उच्च रक्तचापको समस्या छ भने, डाक्टरको सल्लाह अनुसार औषधि मार्फत यसलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ ।
डा. गरिमा भन्छिन्- ‘म जडीबुटीको विरुद्धमा छैन, तर जे खानेकुरा खानुहुन्छ, डाक्टर वा विशेषज्ञको सल्लाह अनुसार लिनुहोस् । पसलबाट आफैं कुनै पनि औषधि नकिन्नुहोस्। विशेष गरी दुखाइ कम गर्ने औषधि, किनभने यसले मिर्गौलालाई हानि पुर्याउन सक्छ । मिर्गौलालाई स्वस्थ राख्नको लागि अर्को महत्त्वपूर्ण सल्लाह भनेको धूम्रपानबाट बच्नु हो, किनकि सुर्तीजन्य पदार्थ र यसका उत्पादनहरूले पनि मिर्गौलामा प्रत्यक्ष असर गर्छ ।
-बिबिसी हिन्दीबाट
